Poetin en Xi Jinping hebben gelijk; we zijn decadent!
Het westen is er niet goed aan toe. Poetin blijft aan de macht en Xi Jinping zal Taiwan voor 2025 binnenvallen!
Interview met politicoloog Jonathan Holslag; een opiniemaker die harde conclusies trekt met een zachte stem.
VUB political scientist Jonathan Holslag (41) finds comfort these days mainly from the classics, such as Sallustius and Demosthenes. He does not see the gunpowder smoke rising over Ukraine until next year. President Putin remains in power and then it is the turn of his Chinese partner Xi Jinping to invade Taiwan. No, the West is not in good shape.
Toen Rusland eind februari Oekraïne was binnengevallen, schreef je dat ook wij reden hadden om zeer bezorgd te zijn: de pijlers van onze welvaart zijn verrot.
Voor die stelling is onze staatsschuld veel te hoog voor een land dat te weinig produceert. We staan op een kantelpunt en het is bijna onvermijdelijk dat ook de welvaart van de gegoede middenklasse spoedig zal eroderen.
Het is een onaangename vaststelling, omdat de middenklasse grotendeels gespaard is gebleven van de pijn van de pandemie doordat de regering zoveel geld heeft uitgegeven. Maar dat geldt ook voor de urgentie om van koers te veranderen. Elke crisis is een alibi voor onze leiders om niet in te grijpen. Dit kabinet schuift de problemen ook voor zich uit: het gros van de investeringen voor de klimaattransitie is voor toekomstige kabinetten. De grootste lasten voor het revitaliseren van de krijgsmacht zijn voor later. Dat stemt me somber: als we nog tien jaar wachten, is de middenklasse definitief door de mand gevallen.
Je lijkt je in analyses en beschouwingen vooral te ergeren aan onze verslaving aan olie en gas uit Rusland, en aan onze onverzadigbare honger naar goedkope, nutteloze troep uit China.
Onze samenleving lijdt aan een consumptieverslaving, en dat is misschien prettig op de korte termijn, maar fataal op de lange termijn. Onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen is catastrofaal voor een duurzame economie en geopolitiek. Voor de annexatie van de Krim in 2014 schreef ik dat we Vladimir Poetin slapend rijk maakten: we spekten zijn oorlogskas met gigantische gas overdrachten.
Volgens jou heeft elke westerse leider zijn handen vuil gemaakt: ze hebben allemaal te dicht tegen Vladimir Poetin aangeleund?
Ons halfslachtige energiebeleid heeft Rusland sterk gemaakt. Het uitblijven van een effectieve reactie na de annexatie van de Krim en het neerschieten van vlucht MH17, heeft Poetin aangemoedigd Oekraïne binnen te vallen. De brave, zelfgenoegzame centristische politici, die jarenlang krachtig hebben gepeddeld, hebben ook bloed aan hun handen. Angela Merkel en Emmanuel Macron presenteren zich als voorvechters van de mensenrechten, terwijl ze met hun economisch beleid autoritarisme, dictatuur, en ja, zelfs fascisme sponsoren – voor mij zijn Rusland en China praktisch fascistische grootmachten. Deze hypocrisie stoort me.
Onze politici in West-Europa tonen bijzonder weinig moed om het publiek ervan te overtuigen dat de massale aankoop van Russische brandstof en Chinese rommel niet alleen tegen onze democratische waarden indruist, maar ook tegen ons eigenbelang: we maken onze rivalen sterker.
Was er eigenlijk wel een alternatief voor die brandstoffen?
Al in 2010 wees het Internationaal Energieagentschap erop dat de Europese energietransitie veel sneller moest verlopen in de richting van kernenergie en hernieuwbare energie. Duitsland is meermaals op de vingers getikt omdat het te afhankelijk dreigde te worden van Rusland. We hadden er op zijn minst voor kunnen zorgen dat niet al ons gas uit Rusland kwam.
Is gas uit Qatar zoveel beter of duurzamer?
Je zou de inkomsten van de energiemarkt toch hebben verspreid. En Rusland zou zijn militaire macht niet zo snel hebben vergroot. We moeten zo snel mogelijk onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen en onze mobiliteit drastisch verbeteren.
We moeten het hele economische systeem hervormen en reorganiseren, maar daar lijken we niet toe in staat te zijn. We blijven steken op een pad waarvan we weten dat het economisch slecht is, geopolitiek fataal en ecologisch een nachtmerrie.
Is er een morele crisis? Je verwijst naar onze maatschappelijke elite die zich vernietigt over wat eens de vrije wereld heette. Is dat de hedendaagse vertaling van de val van het Romeinse rijk?
Het is een probleem van alle rijke samenlevingen die lange tijd vrede en welvaart hebben gekend en dat zijn gaan beschouwen als een verworvenheid. En daarbovenop heb je een kaste van beroepspolitici.
Een zwakke generatie van leiders of misschien zelfs de afwezigheid van effectief leiderschap?
Een zeer zwakke generatie zonder echte leiders. Ons beeld van leiderschap is vervormd. Vandaag de dag lijkt een politicus met veel stemmen en veel mediaoptredens een leider. Maar leiderschap is het vermogen om het gedrag van mensen te veranderen. Een leider loopt niet blatend achter de kudde aan; een leider wijst de weg. Hij is de herder die het gewone pad durft te verlaten omdat hij statuur en legitimiteit heeft.
Op dit moment heb je politici met veel stemmen, maar weinig effectief leiderschap. Ze hebben niet de moed voor overgang en systemische verandering. Ze weten dat ze weggestemd zullen worden als ze dat gaan doen. Want eerlijk is eerlijk: het grootste deel van de bevolking wil ook geen verandering. Mensen willen in de zomermaanden op vakantie naar Marbella en Tomorrowland. Daarna zullen ze wel zien en geven.
Dus waar ligt het probleem: bij de politici of bij de mensen?
Politici weerspiegelen de toestand van de samenleving. Wij dichten bepaalde politici grote kwaliteiten toe, maar wat hebben zij, alles welbeschouwd, bereikt? Niets op institutioneel vlak, niets op economisch vlak, weinig of niets op het vlak van onderwijs of cultuur. Daar sta je dan met je drie miljoen stemmen. De liberalen laten onze samenleving verteren in naam van de democratie en de vrijheid. De nationalisten zijn al even hypocriet: zij beloofden de natie weer sterk te maken. Wat is daarvan terechtgekomen? Ze ketenen onze havens aan Chinese staatsbedrijven en veranderen de samenleving in een comateuze containerjunk.
Ben je een gedesillusioneerde nationalist?
Ik ben patriottisch. Als je van reizen houdt, heb je ook de verantwoordelijkheid om je eigen samenleving welvarend en in beweging te houden. Er gaat niets boven in de zomer zwijmelen bij de lemen forten van Ouarzazate en de tempels in Rajasthan, terwijl je niet de minste moeite doet om je eigen cultuur en natuur in je eigen land te behouden. Ik probeer wel bij te dragen aan een beter milieu: Ik praat met mijn buren, ik informeer me over wat er in mijn stad gebeurt, ik probeer dingen beter te maken.
Zou je jezelf een Europeaan noemen?
Ik geloof in het ideaal van Europa, dat met zijn wortels in de Grieks-Romeinse en Joods-christelijke traditie via de Middeleeuwen tot wasdom is gekomen in het humanisme en de Verlichting. Op dit moment zijn we daar ver van afgedreven, maar het is het Europa waaraan ik wil deelnemen. Ik ga niet mee in het steriele neoliberale denken dat de mens reduceert tot een rationele homo economicus. We zijn rationeel, maar de mens verlangt naar meer: emotie, mystiek – we zijn complexe sociale wezens.
In de ondertoon voelen we ontgoocheling: hebben we de boot gemist?
We hebben het losgelaten. Op economisch niveau, op cultureel niveau ook: kijk naar ons taalgebruik. We hebben nu een generatie die zich niet elegant kan uitdrukken in het Nederlands, maar ook niet in ingenieus Engels. Ik vrees dat ik zelf steeds meer schuldig ben aan de nieuwe taalverloedering. Wat is er gebeurd met de trots van de bourgeoisie om iets blijvends in de stad neer te zetten en iedereen de architectuur ervan te laten beleven? Nu trekken rijke mensen zich terug in pastorale forten aan de rand van de steden, met een hoog hek eromheen en een poort die altijd op slot is.
Is het een symptoom van decadentie als een samenleving zich niet kan verdedigen?
Ik ben aangetast: de klassieken, zoals Sallustius en Demosthenes, zijn voor mij nog steeds de maatstaf. Vladimir Poetin en Xi Jinping hebben buitensporig gelijk als ze onze samenleving decadent noemen. Poetin, die zich in vergulde paleizen ophoudt, heeft misschien weinig recht van spreken, maar in het westen zijn we niet langer bereid offers te brengen om onze waarden te behouden. Onze democratie werkt alleen mechanisch; geestelijk is het dood. De klassieken zijn daar expliciet over: een democratie overleeft niet als niet iedere burger een strijder is. Daarmee bedoelen ze niet iemand die af en toe in kaki uniform in het bos rondloopt. Nee, een strijder bewaakt het evenwicht tussen het eigenbelang op korte termijn en het belang op lange termijn van het grotere geheel waarvan hij of zij deel uitmaakt.
Democratie is een inspanning. Het is meer dan een kogel rood laten worden en elk jaar op tijd je belastingaangifte invullen.
GEBREKEN EN OVERMOED
Je verkondigde, toen de crisis in Oekraïne dreigde, dat het Russische leger klaar was voor de strijd, in tegenstelling tot verschillende Europese legers. Achteraf bleek dat niet waar te zijn.
Verschillende Europese landen zijn militair klaar voor de strijd, maar zij zijn onvoldoende getraind en uitgerust om de strijd lang vol te houden. Maar het is waar: ik heb de Russen overschat. Zij kunnen voorkomen dat de vijand hun grondgebied binnendringt en een beperkte oorlog winnen, zoals in de Kaukasus, Syrië of Oost-Oekraïne.
Verschillende Europese landen zijn militair klaar om te vechten, maar ze zijn onvoldoende getraind en uitgerust om de strijd lang vol te houden. Maar het is waar: ik heb de Russen overschat. Zij kunnen voorkomen dat de vijand hun grondgebied binnendringt en een beperkte oorlog winnen, zoals in de Kaukasus, Syrië of Oost-Oekraïne.
Maar tot februari had ik niet gedacht dat ze heel Oekraïne zouden willen veroveren. Dat verraste iedereen. Rusland is niet in staat tot een grote veldtocht. En vechten tegen de broeders van Oekraïne is ook niet natuurlijk: het leidde vanaf het begin tot desertie. Het invasieplan voor heel Oekraïne was een staaltje van militaire overmoed van de opperste leider in het Kremlin.
Was de Oekraïense oorlogsvoering beter dan werd aangenomen?
De kwaliteit was in het begin van het conflict niet goed: de Oekraïners vochten met oud Sovjet Wapenarsenaal. Het Oekraïense leger is echter sinds 2014 getraind door de Verenigde Staten. Zeven jaar lang verhoogden de Amerikanen het niveau van de Oekraïense Special Forces, bouwden ze het inlichtingennetwerk op en versterkten ze steden als Sloviansk – Amerikaanse ingenieurs maakten er één grote ‘chasmata’ van. De wapenleveranties kwamen pas echt op gang na de invasie, met als resultaat dat je nu twaalf raketwerpers hebt voor elke Russische tank.
Over de kwaliteit van de gevechtsbataljons in grote brigades had ik me vergist. Ik was ook verbaasd over de blunders van de inlichtingendienst. Ik ging ervan uit dat Rusland perfect op de hoogte was van wat er zich in Oekraïne afspeelde, terwijl het tegendeel waar is. De Oekraïners weten alles dankzij de Amerikaanse inlichtingendienst. Amerika voert deze oorlog met afstandsbediening.
Is het dan toch oorlog tussen Rusland en Amerika, in plaats van tussen Rusland en Oekraïne?
Dit is een oorlog bij volmacht. Amerika vertelt de Oekraïners waar de Russische troepen zijn. Het enige wat de Oekraïense troepen zelf doen is de trekker overhalen. Dat maakt het echt verdomd gevaarlijk.
Wat heeft Vladimir Poetin nog meer nodig om zijn artillerie op het westen te richten als zijn vlaggenschip de Moskva met Amerikaanse steun tot zinken is gebracht?
Het werkt twee kanten op: Europa zet de handrem erop omdat Rusland en Amerika twee kernmachten zijn. Tegelijkertijd neemt Rusland geen vergeldingsmaatregelen voor acties die met Amerikaanse steun zijn uitgevoerd. De Moskva kan gezonken zijn omdat enkele uren tevoren een Amerikaans maritiem patrouillevliegtuig rond het schip cirkelde en de coördinaten van zijn radar doorgaf – zo’n radar heeft altijd een blinde vlek. En de Russen hebben niet gereageerd door een Amerikaans vliegtuig uit de lucht te schieten.
Maar ja, Rusland heeft opties achter de hand. Mijn grote angst is dat het conflict in de zomer wordt opgeheven en we in de herfst een brede escalatie krijgen, waarbij Rusland heimelijk of openlijk zal mobiliseren en de artillerie zal opvoeren om heel Donetsk in te nemen. Daar zijn ze nog niet waar ze willen zijn.
Kramatorsk moet veroverd worden. Misschien willen ze ook Odessa. En wat ik ook zie gebeuren: ze duwen de Amerikanen verder weg van de Zwarte Zee om de economische druk op Europa op te voeren.
Gazprom is al gaspijpleidingen aan het afsluiten: Nord Stream zit op minder dan de helft van zijn capaciteit. In dit tempo zullen de energiereserves van Europa in oktober nog maar voor 70 procent gevuld zijn. Dan wordt het spannend. Vooral als, zoals ik verwacht, Rusland de export naar Europa zal stopzetten: dan zullen de prijzen door het dak gaan. We zullen zien of de gemiddelde burger, na zijn aanvankelijke verontwaardiging over de inval in Oekraïne, bereid is om aan de pomp meer dan 3 euro voor een liter benzine te betalen.
Het risico bestaat dat we, na een zomer van vakanties en festivals, plots een lange winter tegemoet gaan. Ik heb geen kristallen bol, maar als de regering de bevolking daar niet op voorbereid, noem ik dat schuldig nalatig.
Heeft de boycot wel zin? Rusland heeft nog nooit zoveel verdiend aan gas en olie. Door de Europese boycot verkoopt het nu grotere hoeveelheden aan India en China.
Dit was te verwachten. Rusland exporteert minder, maar verdient meer dankzij de stijgende energieprijzen. Europa koopt nu tegen hogere prijzen in bij Qatar en Saudi-Arabië. Maar er is weinig rek op de wereldmarkt voor olie en gas: als de Russische pijpleidingen naar Europa echt dicht gaan, is er geen alternatief. We kunnen nog wat zeer dure lng uit Amerika krijgen, en wat extra olie uit Noorwegen, maar het is zeer beperkt. Europa zal naar alle waarschijnlijkheid binnenkort zwaar in de problemen komen.
Je schetst een inktzwart scenario?
Een aannemelijk scenario. Vorige week zat ik aan tafel met mensen van het Internationaal Energie Agentschap. Zij noemden het Russisch-Oekraïense conflict de externalisatie van een energiecrisis die al veel langer sluimert. In de afgelopen tien jaar zijn de internationale voorraden fossiele brandstoffen nauwelijks toegenomen: we stevenen af op een permanente krapte op de markt, met een energietransitie die nog niet eens halverwege is. Vladimir Poetin weet dit duivels goed.
Wanneer de grote pijpleidingen van Rusland naar China in volle productie zijn, zal er 40 miljard kubieke meter gas naar ginder stromen – 30 miljard euro aan extra inkomsten per jaar. En wat zijn onze alternatieven? Kijk naar onze buurlanden: opnieuw steenkool exploiteren.
Veel commentatoren vreesden dat deze crisis Rusland weer in de armen van China zou drijven?
Rusland ligt al lang in de armen van China en de as China-Rusland is al hersteld, punt uit. Amerika is hun gemeenschappelijke vijand: de democratie is een bedreiging omdat zij voor een autoritair model hebben gekozen. In tegenstelling tot Kissinger geloof ik niet dat wij deze landen nog kunnen scheiden met een diplomatiek offensief. De Russen weten dat zij het kleine broertje van China aan het worden zijn, maar hun berekening is: “China helpt ons regime in stand te houden, Amerika te intimideren, en betaalt fatsoenlijk voor ons gas. En als levensverzekering tegen mogelijke agressie, hebben we nog steeds onze kernwapens.” Als het op kernwapens aankomt, heeft China nog een lange weg te gaan.
Acht je een invasie van Taiwan door China realistisch?
Die is aanstaande. President Xi heeft verklaard dat China tussen 2027 en 2030 klaar moet zijn voor de strijd. En in 2049 viert de Volksrepubliek haar 100ste verjaardag. De Chinezen hebben de Russische invasie in Oekraïne de afgelopen maanden nauwlettend in de gaten gehouden. Ze hebben gezien hoe moeilijk het is om een land te veroveren dat vecht voor zijn voortbestaan. Ze zijn nu volop in gesprek over hoe het beter kan. Maar ze komen ook tot de conclusie dat de beproefde tactiek van een uitputtingsslag werkt en dat het belang van kernwapens niet kan worden overschat. De conclusie in alle officiële documenten is unaniem: “Wij moeten ons kernwapenprogramma versnellen en uitbreiden. Als China Taiwan binnenvalt, moet het meer kernwapens hebben om Amerika op afstand te houden.”
Ik voorzie dat de Chinezen de komende jaren als gekken kernwapens zullen bouwen en de productie van conventionele raketten zullen opvoeren. Ze willen ook gevechtservaring opdoen. President Xi heeft twee weken geleden een memorandum goedgekeurd dat het Volksbevrijdingsleger opdracht geeft de Chinese vlag overzee te verdedigen. Ik leid hieruit af dat China binnenkort militair zal ingrijpen op plaatsen in Azië of Afrika waar het grote investeringen heeft gedaan. Het land heeft gevechtservaring nodig.
ATOOMBOM OP BRUSSEL
Terug naar Rusland. Zal de oorlog in Oekraïne nog lang duren?
Militair gezien kunnen de Russen niet eeuwig standhouden: ze moeten volgend jaar zegevieren. Dan zullen ook de westerse sancties voelbaar worden.
Als ik president Poetin was, zou ik in de herfst inzetten op de verovering van Kramatorsk – van Odessa zou ik afblijven: te ingewikkeld – en in de winter zou ik mijn veroveringen consolideren en de nucleaire paraplu boven de Donbas optrekken: Wie aan de Donbas komt, komt aan Russisch grondgebied: bombardeer het.
Zal Poetin na dit conflict aan de macht blijven?
De economische crisis in Rusland lijkt nog niet zo groot dat er een revolutie in het Kremlin zal uitbreken. Het is ook mogelijk dat Poetin om gezondheidsredenen zegt: “Ik heb de Donbas gered, ik ga de geschiedenis in met een heldendaad, ik sta mijn plaats af aan Dmitri Medvedev.
Je hebt herhaaldelijk gewezen op het belang van kernwapens. Moet Europa ook iets doen aan zijn kernwapenarsenaal?
De kernwapens van vandaag zijn een gruwelijk iets. Eén Russische Sarmat-raket richt twintig keer meer schade aan dan de Little Boy destijds in Hiroshima. Soms lig ik ’s nachts wakker van het tuig dat wordt gebouwd: één Sarmat op Brussel en Waals en Vlaams-Brabant zijn voor een paar honderd jaar onleefbaar. Anders dan tijdens de Koude Oorlog is er ook geen controle meer op de kernbewapening. Het is echt het Verre Westen.
Europa kan zichzelf een kernwapenvrije regio verklaren, maar dat betekent niet dat we geen doelwit zijn. We hebben het hoofdkwartier van de NAVO, de zetel van de Europese Unie, twee cruciale havens – we staan op de Russische lijst van doelwitten, maar we hebben geen verdediging. Niets.
Het nieuwe defensieplan wil dat aanpakken. We moeten op zijn minst gesprekken beginnen over wapenbeheersing, transparantie, en het omgaan met incidenten. In de Koude Oorlog had je enkele minuten om erachter te komen hoe bedreigend het signaal van een vijandelijke atoombom werkelijk was. Nu zijn het ongeveer seconden.
Ondertussen heb je een cyberspace-domein, dat gemakkelijk kan worden verstoord. Het volstaat te zeggen dat iemand een satelliet hackt die nucleaire aanvallen volgt, en via spoofing valse signalen uitzendt, en alle systemen komen in actie: je hebt een nucleaire oorlog voor je het beseft. De Russen zijn trouwens erg goed in spoofing.
Klimaatverandering, de versnelling van de wapenwedloop: we staan op een scharnierpunt in de geschiedenis. Een beetje meer gravitas zou op zijn plaats zijn.
Ben je niet vaak geïsoleerd, voel je je begrepen?
Ik heb ervoor gekozen om een ‘ambtenaar’ te zijn. Als wetenschappelijk onderzoeker betekent dat zelfstandig denken. En als je tot bepaalde inzichten komt, moet je de consequenties daarvan durven uitwerken, ook als dat botst met de gevestigde orde. Ik ben loyaal aan mijn land, zijn grondwet en zijn kernwaarden. Ik hoef niet loyaal te zijn aan mensen en instellingen die zich daar niet aan houden.
Maak je je zorgen over de toekomst?
Ik ben geen pessimist, maar ik ben voorbereid op het beste en het slechtste. Ondanks alles vind ik het leven wonderschoon. Maar het is zoals met alles: je moet ervoor vechten, en tegelijkertijd moet je het op elk moment kunnen loslaten.
Links en andere bronnen
Jonathan Holslag:
Meer bronnen:
Meld je aan voor meer updates, geweldige verhalen en nieuwe sprekers
"*" geeft vereiste velden aan
